Jacob Israël de Haan,Onrust

Die te Amsterdam vaak zei: "Jeruzalem"
En naar Jeruzalem gedreven kwam,
Hij zegt met een mijmrende stem:
"Amsterdam. Amsterdam."

Leopold en De Haan zijn de meesters van het kwatrijn. Leopold komt nog wel eens aan de orde. In een kwatrijn is met name de titel van Pierre Kemp, “Het klein heelal van het gedicht”, van toepassing (http://wimkleisen.web-log.nl/wimkleisen/2009/07/hwjm-keuls-het.html). In dit gedicht wordt de ambivalentie van de dichter tot uiting, de dichter die vanuit Amsterdam naar Jeruzalem emigreerde op grond van zijn zionistische overtuiging. Zijn zuster, Carry van Bruggen, schilderde het milieu waarin zij opgroeiden in de Zaanstreek in Het huisje aan de sloot. Hun vader was chazzan.
Hij is bekend geworden door o.a. Pijpelijntjes. Dit was een voor die tijd ongehoord schokkende behandeling van het thema homofilie. Dat hij als dichter Kwatrijnen publiceerde, is natuurlijk niet verwonderlijk. Hij was jurist en bezocht op grond van zijn idealistische karakter in 1912 een reeks Russische gevangenissen om de wereld opmerkzaam te maken op de treurige toestanden in die instellingen.
Op grond van zijn zionistische overtuiging emigreerde hij in 1919 naar Jeruzalem. Maar hij heeft dit nooit als een thuiskomst ervaren. Hij bepleitte een staat waarin Joden en Arabieren als gelijkwaardige mensen zouden leven. De zionistische beweging nam hem dit niet in dank af.

Toen hij in de nacht van de 30^e juni 1924 huiswaarts liep, werd hij doodgeschoten door Avraham Tehomi. In een interview met de Israëlische televisie verklaarde de moordenaar:

"Ik heb gedaan wat de Hagana besloten had. En er werd niets gedaan zonder bevel van Itzhak Ben-Zvi. Ik heb geen spijt, want hij wilde ons hele zionistische idee verwoesten." Ben-Zvi werd later president van Israël.
De Haan heeft in de beperkte omvang van dit kwatrijn op meesterljke wijze de ambivalentie verwoord, die hem in Jeruzalem dwars zat. Hij had zo verlangt naar de stad van zijn vaderen te gaan en nu hij er was, voelde hij zich in de grimmige, militante sfeer niet thuis. Het is diep triest, wanneer je zo in je idealen wordt teleurgesteld, dat je er het leven bij inschiet. We worden eraan herinnerd dat ook de Israëlische vrijheidsbeweging een terroristische ontwikkeling heeft vertoond.

Ik plaats hieronder nog een aantal kwatrijnen van De Haan. Het hierboven besproken gedicht blijkt daaruit geen uitzondering op de inhoud van zijn dichtkunst te zijn.

Onrust

Vind ik te Jeruzalem rust en vrede,
Die mij rustloos te Amsterdam nooit geviel?
O, vrager dwaas, niet in deze of andre stede
Is rust of onrust, maar slechts in uw ziel.

Onzeker

Droom ik van Jeruzalem te Amsterdam?
Of leef ik wakker te Jeruzalem?
Ik vraag. Maar als er antwoord kwam,
Ik zou weer vragen: "Is dit Droom of Stem?"

Onrust

Onrust: wat zoude ik graag mijn gebed zeggen
Te Amsterdam in de Grote Synagoge.
En gij: hoe gaarne zoudt ge uw hoofd neerleggen
Tegen de Klaagmuur in gebed gebogen.